400 χρόνια: ὁ ναὸς τοῦ Σωτῆρος στὴ Χώρα (1)

Ὁ Ναὸς τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ στὴ Χώρα τῆς Μήλου. Ἄποψη ἀπὸ Δ.
6 Αὐγούστου 2020, ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς τοῦ Σωτῆρος.
Φωτογραφία: Παῦλος Κοτρωνάκης
 
Μετὰ ἀπὸ ἀκριβῶς 400 χρόνια, ὁ ναὸς τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ στὴ Χώρα «γιορτάζει» ἀκόμα, θυμίζοντας τὴν ἐποχὴ τῆς ἀκμῆς, τότε ποὺ στὴ Χώρα χτυποῦσε ἡ καρδιὰ τοῦ νησιοῦ.

Κατὰ τὸν μῆνα ποὺ ἤδη ἐκπνέει, ὁ ναὸς τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ στὴ σημερινὴ Ζεφυρία, ἄλλοτε Χώρα τῆς Μήλου, «γιόρτασε» τὰ 400 χρόνια ἀπὸ τὴν οἰκοδόμησή του.

«Γιόρτασε»; Πῶς, ἀλήθεια, μπορεῖ νὰ γιορτάσει ἕνα ἐρείπιο, ξεχασμένο ἀπ’ ὅλους, σὲ μιὰ ἀγροτικὴ περιοχὴ τοῦ νησιοῦ; Μᾶλλον κανεὶς δὲ θὰ θυμήθηκε τὴν «ἐπέτειο», ἢ μᾶλλον κανεὶς δὲν τὴ γνωρίζει. Καὶ ὅμως...

1620-2020. Ἀκριβῶς 400 χρόνια πρίν, στὶς ἀρχὲς τοῦ 17ου αἰῶνα, τὴν ἐποχὴ ποὺ στὴ Χώρα χτυποῦσε ἡ καρδιὰ τοῦ νησιοῦ... Τὴν ἐποχὴ ἐκείνη ποὺ οἱ κάτοικοι πλούτιζαν ἀπὸ τὸ «ξέπλυμα» χρήματος μὲ τοὺς Μαλτέζους, τοὺς Γάλλους καὶ τοὺς ἀνατολίτες πειρατὲς καὶ τοὺς κάθε λογῆς φυγάδες καὶ παράνομους... Τὴν ἐποχὴ ἐκείνη ποὺ ἀνθοῦσαν στὴ Χώρα οἱ παράνομες δοσοληψίες κάθε εἴδους, εἴτε ἐπρόκειτο γιὰ «ζεστὸ» χρῆμα εἴτε γιὰ ζεστὴ ἀνθρώπινη σάρκα... Ἦταν τότε ποὺ ἦρθε στὴν «ἁμαρτωλὴ» Χώρα ἕνας ἀπεσταλμένος ἀπὸ τὴ μονὴ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῆς Πάτμου, μὲ μιὰ πολὺ συγκεκριμένη ἀποστολὴ: νὰ ἀνακαινίσει τὸ παλιὸ μετόχι ποὺ ἡ μονὴ τῆς Πάτμου διατηροῦσε στὴ Χώρα τῆς Μήλου, σὲ μικρὴ ἀπόσταση ἀπὸ τὸ κέντρο τῆς πόλης.

Ὁ ἀπεσταλμένος λεγόταν Βενέδικτος Τζαγκαρόλος, ἦταν μοναχὸς καὶ ἄνθρωπος μὲ ἰδιαίτερες ἰκανότητες. Εἶχε γεννηθεῖ στὴ Μῆλο, ξεχώρισε ἀπὸ μικρὸς καὶ ἐστάλη στὴν Πάτμο γιὰ νὰ σπουδάσει στὴ μονὴ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη, ποὺ ἦταν τότε τὸ μεγαλύτερο κέντρο Γραμμάτων στὸ Αἰγαῖο. Ἐπέστρεψε στὴ Μῆλο τὸ 1620 γιὰ νὰ ἀξιοποιήσει τὴν περιουσία ποὺ εἶχε ἡ μονὴ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη στὸ νησί, ἀνακαινίζοντας ἐκ βάθρων τὸ παλιὸ μετόχι της στὴ Χώρα, τὸ παλιὸ ἐκεῖνο μοναστῆρι ὅπου, πρὶν ἀπὸ χρόνια, εἶχαν καταλάβει τὴν ἀξία τοῦ μικροῦ Βενέδικτου καὶ τὸν εἶχαν στείλει νὰ σπουδάσει στὴν Πάτμο.[1]

Ἡ ἀνακαίνιση ὑπῆρξε ριζική. Ὁ Βενέδικτος οἰκοδόμησε, στὴ θέση τοῦ παλιοῦ καθολικοῦ τῆς μονῆς, ἕναν καινούργιο ναό, ἀπὸ τοὺς πιὸ ὄμορφους (καὶ ἴσως τὸν πιὸ κομψό) τῆς Χώρας. Μὲ τὸν τρόπο αὐτό, ὁ Βενέδικτος ἔλεγε τὸ δικό του «εὐχαριστῶ» στὴ Χώρα, ὅπου μεγάλωσε, καὶ στὸ παλιὸ μοναστῆρι ποὺ τὸν εἶχε, πρὶν χρόνια, βοηθήσει στὰ πρῶτα του βήματα. Ἡ κατασκευὴ τοῦ νέου καθολικοῦ ὑπῆρξε ἰδιαίτερα ἐπιμελημένη, μὲ λίθους ἀπὸ «ζαχαρόπετρα» καὶ ἰσχυρὸ κονίαμα ὡς συνδετικὸ ὑλικό, στὴ σύνθεση τοῦ ὁποίου πιθανολογεῖται ὅτι χρησιμοποιήθηκε θηραϊκὴ γῆ καὶ μπεντονίτης![2] Σὲ κάθε περίπτωση, αὐτὸ τὸ ἰσχυρὸ κονίαμα ἦταν ποὺ κράτησε ‒καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ κρατάει‒ ὄρθιο τὸν ναό, καὶ μάλιστα ἀφοῦ ἔχουν παρέλθει 400 χρόνια καὶ ἔχει προηγηθεῖ μιὰ ἀπόπειρα ἀνατίναξης!

Σὲ μιὰ λαμπρὴ τελετή, στὶς 1 Αὐγούστου 1620,[3] ὁ ὁλοκαίνουργιος ναὸς ἀφιερώθηκε, πανηγυρικά, στὸν Σωτῆρα Χριστό, στὴ Θεοτόκο, στὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Εὐαγγελιστῆ καὶ στὸν Ὅσιο Χριστόδουλο, ἱδρυτῆ τῆς «μητέρας» μονῆς τῆς Πάτμου. Ἦταν ἡ τελετὴ ἐγκαινίων τοῦ ναοῦ, τὰ «θυρανοίξια». Οἱ ἐργασίες οἰκοδόμησης εἶχαν μόλις ὁλοκληρωθεῖ. Ἡ ἡμέρα ἦταν Τρίτη, μέσα στὴ ζέστη τοῦ καλοκαιριοῦ. Παροῦσα ἦταν ὅλη ἡ «καλὴ» κοινωνία τῆς Χώρας, φυσικὰ προεξάρχοντος τοῦ Μητροπολίτη Μήλου καὶ Κιμώλου Μελετίου.Ἦταν αὐτὸς ποὺ ἔκανε καὶ τὴν καθιέρωση τοῦ ναοῦ. Στὸν χῶρο τοῦ προστώου, τὸν στεγασμένο μὲ σταυροθόλια καὶ πάνω ἀπὸ τὴν κύρια, δυτικὴ εἴσοδο τοῦ ναοῦ, τοποθετήθηκε μαρμάρινη ἀφιερωτικὴ ἐπιγραφὴ, σὲ σχῆμα ἀετώματος. Μὲ ὑπόδειξη τοῦ Βενέδικτου Τζαγκαρόλου, στὴν ἐπιγραφὴ εἶχαν χαραχθεῖ τὰ ἐξῆς:

† Χριστῷ Σωτῆρι καὶ τῇ αὐτοῦ Μητρὶ καὶ τῷ μαθητῇ αὐτοῦ Ἰωάννῃ τῷ Εὐαγγελιστῇ σὺν τῷ ὁσίῳ Χριστοδούλῳ Βενέδικτος ἱερομόναχος τὸν ναὸν τοῦτον ἀνέθετο ἐν ἔτει ͵αχκʹ Αὐγούστῳ αʹ.

Ἡ ἐπιγραφὴ τοῦ Βενέδικτου Τζαγκαρόλου.
«Μηλιακὰ» Ζʹ, σελ. 426.
Σχέδιο: Παῦλος Κοτρωνάκης, 2013.

250 χρόνια μετὰ τὴ λαμπρὴ ἐκείνη ἡμέρα καὶ ἐνῶ ὁ ἄλλοτε πανέμορφος ναὸς ἦταν ἤδη ἕνα ἐρείπιο, μετὰ τὴν ἀπόπειρα ἀνατίναξης, ἡ μαρμάρινη ἐπιγραφὴ ἔπεσε καὶ ἔσπασε σὲ κομμάτια. Σήμερα, πάνω ἀπὸ τὴ δυτικὴ εἴσοδο τοῦ ναοῦ (ποὺ φαίνεται στὴν πρώτη εἰκόνα, στὴν ἀρχὴ αὐτοῦ τοῦ κειμένου), στὸ σημεῖο ὅπου βρισκόταν ἄλλοτε ἡ ἐπιγραφὴ τοῦ Βενέδικτου Τζαγκαρόλου, δὲν ὑπάρχει παρὰ ἕνα κενὸ ποὺ χάσκει, μὲ λίθους ἀπὸ πάνω νὰ κρέμονται. Ἐλάχιστα ἴχνη ἔχουν μείνει καὶ ἀπὸ τὰ ὑπέροχα σταυροθόλια, ποὺ ἄλλοτε στέγαζαν τὸν χῶρο ἐκεῖνο τοῦ προστώου. Ἔχουν ἤδη περάσει 400 χρόνια. Ἐλάχιστοι ξέρουν...

[1] Γιὰ τὸν Βενέδικτο Τζαγκαρόλο καὶ τὴ μονὴ τοῦ Σωτῆρος στὴ Χώρα βλ. περισσότερα στὸ Παῦλος Κοτρωνάκης, Ἐπιγραφικὲς μαρτυρίες ἀπὸ τὸν ναὸ τοῦ Σωτῆρος. Μηλιακὰ Ζʹ, σελ. 355 κ.ἐξ. Ἀδελφότης Μηλίων, Ἀθήνα 2019 (ὑπὸ κυκλοφορία ἀπὸ τὸν Δῆμο Μήλου). 

[2] Βλ. Ἄρης Ποζιόπουλος, Ἐκκλησίες στὴν Ἑλλάδα μετὰ τὴν Ἅλωση, σελ. 239. Ἐθνικὸ Μετσόβειο Πολυτεχνεῖο, Σπουδαστήριο Ἱστορίας τῆς Ἀρχιτεκτονικῆς, Ἀθήνα 1989.
[3] Ἡ ἡμερομηνία εἶναι μὲ τὸ Παλαιὸ Ἡμερολόγιο, ποὺ τότε (17ος αἰ.) βρισκόταν 10 ἡμέρες πίσω ἀπὸ τὸ Νέο (σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο, συνεπῶς, ἡ ἠμερομηνία θὰ ἦταν 11 Αὐγούστου).  

Τὰ σχόλιά σας εἶναι εὐπρόσδεκτα!
Ἀφῆστε ἕνα σχόλιο γι’ αὐτὴν τὴ δημοσίευση χρησιμοποιῶντας τὸν σύνδεσμο ποὺ ἀκολουθεῖ: