Ἀδάμαντας, δεκαετία 1920 (1)

Ἀδάμαντας, δυτικὸ ἄκρο τῆς προκυμαίας. 1923.
Ἱστορικὲς συλλογὲς βιβλιοθήκης ETH, Ζυρίχη.

 

98 χρόνια πρίν, ἕνας ἄλλος Ἀδάμαντας! Κάποιες φορές, ἡ πάροδος τοῦ χρόνου ἀλλάζει τόσο πολύ (ἢ «ἀλλοιώνει», ἂν προτιμᾶτε) κάποια γνώριμα μέρη, ποὺ δυσκολεύεσαι νὰ τὰ ἀναγνωρίσεις...

 

Φωτογραφία τὴν ὁποῖα ἔχω ψηφιακὰ ἐπεξεργαστεῖ. Στὴν πραγματικότητα, δὲν ἀποτελεῖ παρὰ λεπτομέρεια μιᾶς μεγαλύτερης φωτογραφίας τὴν ὁποῖα (ἐπίσης μετὰ ἀπὸ ψηφιακὴ ἐπεξεργασία) θὰ δημοσιεύσω σὲ ἐπόμενη ἀνάρτηση, μαζὶ μὲ τὸ πρωτότυπο. 

 

Ἐπὶ τοῦ παρόντος, ἂς αναφερθεῖ τὸ ὄνομα τοῦ φωτογράφου: εἶναι ὁ Γκόντφριντ Ἰμμάνουελ Φριντλάντερ (στὰ γερμανικὰ προφέρεται «Φριντλέντα»: Gottfried Immanuel Friedländer). Γερμανός, διακεκριμένος ἡφαιστειολόγος, ὁ Φριντλάντερ ἐπισκέφθηκε τὴ Μῆλο, στὰ πλαίσια τῶν ἐπιστημονικῶν ἐνδιαφερόντων του, τὸ 1923. Σʼ αὐτὸν χρωστᾶμε μιὰ σειρὰ φωτογραφιῶν τῆς Μήλου ἐκπληκτικῆς ὀμορφιᾶς καὶ ἱστορικῆς σημασίας.

Στὴν κορυφὴ τοῦ λόφου δεσπόζει ἡ ἐκκλησία τῆς Κοίμησης, μὲ το παλιὸ της καμπαναριό, χωρὶς τὸ ρολόι (τὸ ὁποῖο, ἂς σημειωθεῖ, τοποθετήθηκε στὴ σημερινή του θέση, ἀποτελῶντας τὸν τέταρτο ὄροφο τοῦ καμπαναριοῦ, τὸ 1954). Διακρίνεται ἐπίσης, στὰ νότια τοῦ καμπαναριοῦ, τὸ παλιὸ Δημαρχεῖο τοῦ Ἀδάμαντα: τὴν ἐποχὴ ποὺ τραβήχτηκε ἡ φωτογραφία, τὸ 1923, ὁ Δῆμος Ἀδάμαντος δὲν ὑπῆρχε πλέον. Εἶχε καταργηθεῖ ἤδη ἀπὸ τὸ 1914, μαζὶ μὲ τὸν Δῆμο Μήλου, ὁπότε καὶ ἀνακηρύχθηκαν στὸ νησὶ οἱ γνωστὲς ἕξι Κοινότητες (μεταξύ αὐτῶν καὶ ἡ Κοινότης Ἀδάμαντος). Ἂς σημειωθεῖ ἀκόμη ὅτι τελευταῖος Δήμαρχος Ἀδάμαντα ὑπῆρξε ὁ Θεοδόσης Πειρουνάκης, πατέρας τοῦ γνωστοῦ στὸ πανελλήνιο Παπαγιώργη Πειρουνάκη.

Ἡ καμάρα ποὺ φαίνεται σὲ πρῶτο ἐπίπεδο, στὴν εἴσοδο ἑνὸς ἀπὸ τὰ παραλιακὰ σπίτια (τότε οἰκία Χαράλαμπου Μπραουδογιάννη), βρισκόταν στὸ σημεῖο ὅπου σήμερα ὑπάρχει τὸ ψητοπωλεῖο «Letʼs meat» (παλαιότερα ἐστιατόριο «Μπάρκο»). Ἀναφέρεται ὡς μιὰ καμάρα «καθαρῆς σφακιανῆς ἀρχιτεκτονικῆς, ποὺ τώρα δὲν ὑπάρχει πιά».[1] Στὸ λεπτὸ δυώροφο κτήριο στὰ δεξιὰ τῆς καμάρας, στεγάζεται σήμερα τὸ πρακτορεῖο εἰσιτηρίων «Milos Travel» τοῦ κ. Πειρουνάκη.

Τὸ πρῶτο ἀπὸ ἀριστερὰ δυώροφο παραλιακὸ κτήριο, πρὶν ἀπὸ 100 περίπου χρόνια, ἀνῆκε στὸν Γεώργιο Νικηφοράκη. Ἐκεῖ στεγαζόταν, τὴν ἐποχὴ τοῦ Αʹ Παγκοσμίου Πολέμου (καὶ τουλάχιστον ἀπὸ τὸ 1916), τὸ Τηλεγραφεῖο καὶ τὸ Ταχυδρομεῖο. Ἐκεῖ ὑπῆρχε, ἐπίσης, τηλεφωνικὴ συσκευὴ ἐπιτοίχια γιὰ τὸ κοινό. Μετὰ τὸ κτήριο αὐτὸ, ὁ παραλιακὸς δρόμος σταματοῦσε· δὲν ὑπῆρχε τρόπος γιὰ νὰ μεταβεῖ κανεὶς παραλιακὰ ἀπὸ τὸ σημεῖο αὐτὸ ἕως τὴ Λαγκάδα, παρὰ μόνο μὲ βάρκα.

Ἀδάμαντας, δυτικὸ ἄκρο τῆς προκυμαίας. Λίγο μετὰ τὸν Αʹ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ἀρχεῖο Γρηγόρη Μπελιβανάκη.
(Οἱ Ἀγγλογάλλοι στὴ Μῆλο κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Αʹ Παγκοσμίου Πολέμου, σελ. 146).

Μία ἀκόμη φωτογραφία τοῦ ἀκραίου δυτικοῦ τμήματος τῆς νότιας προκυμαίας τοῦ Ἀδάμαντα, ὅπου φαίνεται σαφῶς ὅτι μετὰ τὸ κτήριο Νικηφοράκη δὲν ὑπῆρχε δρόμος ἀλλὰ τὸ φυσικὸ πέτρωμα τῆς περιοχῆς. Ἀμέσως ἀριστερὰ ἀπὸ τὸ δυώροφο τοῦ Νικηφοράκη, διακρίνεται μέρος τῆς οἰκίας Μπρουλῆ. Τὸ σπίτι αὐτὸ ἔδωσε τὸ ὄνομά του σὲ ὁλόκληρο τὸ ἀκραῖο δυτικὸ τμῆμα τῆς προκυμαίας, ποὺ λεγόταν τότε, γενικά, «στοῦ Μπρουλῆ».[2] Τὸ σπίτι ἦταν οἰκοδομημένο πάνω στὸν φυσικὸ βράχο τῆς περιοχῆς· κάτω ἀπὸ τὴν οἰκία καὶ μέσα στὸν βράχο ὑπῆρχε σπηλιά, μέρος τῆς ὁποῖας διακρίνεται λίγο στὴ φωτογραφία. Σήμερα, στὸν χῶρο τῆς σπηλιᾶς στεγάζεται κατάστημα ἐνοικιάσεως αὐτοκινήτων («Avance car rental»), ἐνῶ ἡ εὐρύτερη περιοχὴ τῆς ἄλλοτε οἰκίας Μπρουλῆ σήμερα ἔχει οἰκοδομηθεῖ πλήρως καὶ στεγάζει ἐπιχειρήσεις («Πλώρη», «Σύρμα», «Vipera Lebetina»).

Ἀμέσως στὰ δυτικὰ τῆς οἰκίας Μπρουλῆ δὲν ὑπάρχουν στὴ φωτογραφία παρὰ γκρεμνά, τὸ φυσικὸ πέτρωμα τῆς περιοχῆς, οἱ νοτιοδυτικὲς ἀπολήξεις τοῦ λόφου τοῦ Ἀδάμαντα. Τὰ βράχια αὐτὰ κόπηκαν καὶ ἀπομακρύνθηκαν τὸ 1952, κατὰ τὶς ἐργασίες κατασκευῆς τοῦ μεγάλου μώλου τοῦ Ἀδάμαντα ποὺ ὑπάρχει καὶ σήμερα. Ἀμέσως μετὰ τὰ βράχια, στὸ ἀκρότατο σημεῖο τῆς προκυμαίας, διακρίνεται στὴ φωτογραφία ἕνα μικρὸ ἰδιότυπο κτίσμα ποὺ σχετίζεται μὲ τὸν Αʹ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τὴν ἐνδιαφέρουσα ἱστορία αὐτοῦ τοῦ κτίσματος ἀναφέρω, μὲ συντομία, ἐδῶ.

Ἡ οἰκία Νικηφοράκη κατεδαφίστηκε κάποια στιγμὴ μέσα στὴ δεκαετία τοῦ 1950. Σήμερα, στὸ σημεῖο ὅπου βρισκόταν ἄλλοτε, δὲν ὑπάρχει παρὰ τὸ οἰκόπεδο.

 

[1] Γρηγόρης Μπελιβανάκης, Ὁ Ἀδάμας ποὺ πέρασε, σελ. 48.
[2] Γρηγόρης Μπελιβανάκης, Οἱ Ἀγγλογάλλοι στὴ Μῆλο κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Αʹ Παγκοσμίου Πολέμου, σελ. 145.

Ἀδάμαντας, Ἀπρίλιος 2020. Τὸ δυτικὸ τμῆμα τῆς προκυμαίας. Στὸ ἄκρο ἀριστερὸ τῆς φωτογραφίας ἡ περιοχὴ ποὺ ἄλλοτε λεγόταν «στοῦ Μπρουλῆ».

Ἀδάμαντας, Ἀπρίλιος 2020. Τὸ οἰκόπεδο ὅπου σήμερα βρίσκεται ὁ στύλος, εἶναι ἡ θέση τῆς ἄλλοτε οἰκίας Νικηφοράκη.